„Ponašanje zvaničnog Beograda razotkriva pozadinu političkih promjena koje su se dogodile u Crnoj Gori. Srpsko rukovodstvo se ponaša kao bogati donator koji je pomogao i podržao promjenu vlasti pa sada očekuje, po svaku cijenu, zahvalnost i usluge „neke nove Crne Gore“, kaže za Danas Aleksandar Saša Zeković, aktivista za ljudska prava i član Saveta građanske inicijative „21. maj“, komentarišući odnose na relaciji Beograda i Podgorice nakon usvajanja Rezolucije o Srebrenici.
Ukazuje da se od Podgorice očekuje da svoje ključne odluke „iskomunicira i usaglasi sa ‘srpskim svetom’“.
Tekst rezolucije, kaže Zeković, nije i ne može biti sporan jer se njime ističe društvena odgovornost i moralna kultura jednog društva i države.
„Posrijedi je disciplinovanje i destabilizacija Crne Gore samo zato što su i srpski građanski elementi nove vlasti, u koje je investirano direktno, preko biznisa i Srpske pravoslavne crkve (SPC), kazali da im je dosta negiranja genocida i stalnog neuspjeha zvaničnog Beograda da se suoči sa prošlošću“.
Kao i ranijih prilika, podseća Zeković, takav pritisak je dugoročno štetan i doprinosi homogenizaciji svih struktura koje bar minimalno drže do suvereniteta i dostojanstva Crne Gore.
Kompletna opozicija i civilno društvo su stali, navodi, na stranu delova vlasti koji su se usprotivili pritiscima iz Beograda.
„Tako im je jasno poručeno da na vrijeme trebaju prepoznati manipulacije koje im podmeće Beograd, a u koje je spadala i navodna ugroženost SPC kroz usvajanje Zakona o slobodi vjeroispovijesti“.
* U kojoj meri je usvojena rezolucija podstrek za evropski put Crne Gore i korak na putu pomirenja u regionu?
– Iskazano je jasno političko opredjeljenje o genocidu u Srebrenici i to je jedna od najvažnijih crnogorskih odluka, nakon obnove nezavisnosti, usvajanja Ustava i članstva u NATO. U regionalnom kontekstu, rezolucija dolazi u dobrom trenutku jer duži period bilježimo opadanje interesovanja za proces suočavanja s prošlošću i stagnaciju aktivnosti civilnog društva. Tema je ponovo u središtu pažnje a zemlje okruženja sada imaju dobar model kako se postaviti i kako postići konsenzus bez poricanja genocida i relativizovanja bilo kojeg zločina. Ovo bi definitivno mogao da bude podstrek za povezivanje, na unutrašnjem planu, istinskih demokratskih i evropskih snaga ali i za dalje evropske procese u Crnoj Gori. Ukoliko se rezolucija i međunarodna pravda implementiraju u svakodnevnu građansku i političku kulturu, posebno u obrazovne programe i udžbeničku literaturu, onda će se pomoći mladima da razumiju i prihvate činjenice pa tako podržati i pomirenje. Plašim se da bi Srpska pravoslavna crkva, koja u Crnoj Gori ima odlučujući politički uticaj, mogla da uspori sve te procese.
* Sada je blokiran rad crnogorskog parlamenta. Kakav rasplet političke krize se može očekivati? Nedavno je Ivica Dačić pozvao da se u rešenje aktuelne krize uključi crkva.
– Kad politički zaškripi, tu je SPC. Zvanična Srbija očekuje od filijale SPC u Crnoj Gori da disciplinuje Vladu i Skupštinu Crne Gore i vrati ih na ranije dogovoreni i odobreni kurs. Dačić je otvoren i jasan jer nema dilemu da je aktuelnu crnogorsku vladu odredila i izabrala SPC. Novoizabranom mitropolitu koji je, uz pritiske, biran u Beogradu, a ne u Crnoj Gori, javno je povjeren prvi radni zadatak. Joanikije će biti u tome uspješan ali će rješenje biti privremeno i ograničenog trajanja. Usvajanje rezolucije je ozvaničilo početak izborne kampanje. Srbija će ovog puta isključivo igrati na kartu Demokratskog fronta, što znači da Srpska pravoslavna crkva više neće moći da sjedi na dvije stolice ako joj je „stalo“ do interesa „srpskog naroda u Crnoj Gori“. Demokrate, sada prilično i „pocrnogorčeni“, proširili su svoje koalicione kapacitete i više nego ranije, ako im bude odgovaralo, mogu računati na podršku građanskih i partija manjinskih naroda. Vjerujem da sondaže javnog mnjenja vladajući rade svakodnevno i u njima najpovoljnijem trenutku biće oborena Vlada ili raspuštena Skupština. Sa Dačićem, namjerno, nijesu polemisali zvaničnici Crne Gore, već Demokrate kao jedna od vladajućih partija kako bi se iz toga politički profitiralo.
* Više puta smo u proteklom periodu čuli ocene da je Crna Gora na dobrom putu da bude sledeća članica EU. Verujete li da će u konačnici prevagnuti princip regate ili će, pak, sve zemlje regiona zajedno jednog dana postati deo Unije?
– Odranije evropske prepoznatljivosti i prednosti Crne Gore plašim se da nije ostalo gotovo ništa. Nove vlasti su zapostavile evropske integracije. Na osnovu rada određenih ključnih resora, poput pravde, nije teško niti pogrešno zaključiti, da bar u ovom trenutku, članstvo Crne Gore u EU nije spoljnopolitički i reformski prioritet ove vlade. Takva neodgovornost se neminovno odražava i na kvalitet i brzinu pristupanja tako da sada svjedočimo činjenici da Crna Gora politički i kulturološki, znači po rezultatima reformi, ne odstupa bitnije od ostalih. Nacionalni konsenzus o evropskim integracijama nije institucionalizovan i to nije propust samo ove već i ranijih vlada. Trebalo je formirati trajan i kvalitetan pregovarački tim koji će započeti, voditi i uspješno okončati taj posao. Ukoliko je zemljama Zapadnog Balkana zaista stalo do članstva u EU, „regata“ je bolji, podsticajniji, pristup jer suštinski i realno vrednuje pojedinačno ostvarene rezultate i prihvaćene promjene. Ta strategija je bolja i za EU, jer ukoliko istinski želi proširenje i na ovaj region, onda će, periodično, dobijati pouzdane partnere koji su uspješno prošli kroz tranziciju. Kolektivni pristupni paket usporava i odlaže evropsku budućnost Balkana i poguban je za zemlje koje zaista žele život i društvo po EU standardima, u odnosu na one čije elite nisu sigurne po tom pitanju. Na žalost, mislim da je EU umorna od prepoznavanja razlika u rezultatima, ali i daljeg proširenja, te je, bar trenutno, sklonija kolektivnom pristupu svih zemalja regiona. To potvrđuje i ne baš pretjerana zainteresovanost i zabrinutost evropskih partnera povodom svega što se dešava u Crnoj Gori, u kojoj se umjesto jačanja funkcionalne demokratije sprovodi desekularizacija društva i partijsko disciplinovanje institucija.
* Koliko je danas u Crnoj Gori razvijena građanska odgovornosti, kao jedan od temelja demokratije, i samokritički pogled na vlastito društvo?
– Ukupne prilike, a naročito desekularizacija Crne Gore i društvena i politička dominacija Srpske pravoslavne crkve, podstakle su građanski aktivizam i odgovornost. Politička i kulturna scena su dinamičnije, a građani se, intenzivnije i otvorenije, izjašnjavaju po brojnim pitanjima. Po prvi put ozbiljnije dokazujemo da smo prevazišli nivo provincije i periferije. Svakodnevno se vidljivo i glasno brane ustavne vrijednosti Crne Gore, ravnopravnost građana i savremeni koncept ljudskih prava. Građani su zainteresovani da se riješe sva otvorena društvena pitanja, među kojima je i crkveno pitanje, koje se kao kulturno i istorijsko doživljava i jako ličnim. Snažno se i odbrambeno reaguje na sve pojave mržnje i nacionalizma, i prilično žali što građanski aktivizam nije bio vidljiv, kao što je sada, i tokom svetosavskih litija pod nazivom „Ne damo svetinje“.
